Op zoek naar de onzichtbare vijand in Tsjernobyl
Tsjernobyl
Oekraïne
Bowral
Op zoek naar de onzichtbare vijand in Tsjernobyl
Twee weken geleden ben ik op stedentrip naar Kiev geweest. Een prachtige en kleurrijke stad met onder meer schitterende kerken en kloostercomplexen. Maar het hoofddoel van de trip was voor mij een excursie naar Tsjernobyl, 120 kilometer ten noordoosten van Kiev. Huhhh? Tsjernobyl??? Voor wie het niet meer zo precies weet, even het geheugen opfrissen:
In de vroege ochtend van 26 april 1986 werd in reactor 4 van de kerncentrale van Tsjernobyl een test uitgevoerd die helemaal uit de hand liep. Het leidde tot het zwaarste ongeval ooit met een kerncentrale waarbij grote hoeveelheden radioactieve stoffen vrijkwamen. Binnen enkele uren waren er als gevolg van de straling al meer dan dertig doden (voornamelijk brandweermannen die totaal onwetend en onbeschermd de reactor werden ingestuurd om te blussen). In eerste instantie werd het ongeval gebagatelliseerd als ‘een klein ongelukje’. Mede daardoor duurde het 36 uur voordat de bevolking (ruim 130.000 mensen) in de nabije omgeving van de centrale werd geëvacueerd. Al deze mensen zijn dus een geruime tijd blootgesteld aan radioactieve straling. ‘De onzichtbare vijand’, zoals ze het hier noemen. Het is onbekend hoeveel van hen inmiddels zijn overleden of op korte termijn als gevolg van kanker zullen overlijden. De schattingen lopen uiteen van 9.000 tot 100.000. Sinds 1996 is het mogelijk onder strikte begeleiding een excursie naar het rampgebied te maken. In Kiev zijn maar een paar bedrijfjes die geautoriseerd zijn één- en meerdaagse tours naar Tsjernobyl aan te bieden. Je moet je hiervoor minimaal een dag van te voren inschrijven. Is het spannend? Ja! Is het gevaarlijk? Nee! Als je je maar aan de regels en instructies houdt. Er gaan diverse geigertellers mee. De hoeveelheid straling kan op bepaalde plekken veel hoger zijn dan de norm, maar je bent er te kort om er blijvend letsel aan over te houden.
Poppen, autootjes en lege kinderbedjes
Om 08.00 uur staan we met een klein groepje buitenlanders klaar bij een hotel op het Majdan-plein. Hoewel het die dag 35 graden zou worden, draagt iedereen (verplicht) stevig schoeisel, lange broek en shirt met lange mouwen. Iemand van de organisatie controleert de kleding en je paspoort. Dan rijden we in een busje de stad uit. Na anderhalf uur komen we aan bij de controlepost van Dytyatky. Hier begint de zogenaamde ‘vervreemdingszone’. Vanaf dit punt is in een straal van 30 km rond de ontplofte reactor 4 geen vrije toegang mogelijk. Na wederom een paspoortcontrole voegt een gids zich bij ons. Zij geeft uitgebreide instructies hoe we ons de komende uren dienen te gedragen. Daarvoor moeten we ook een handtekening zetten. Zodra we verder rijden, valt direct op dat het gebied er verwilderd en onbewoond uitziet. Na een paar kilometer komen we in de plaats Tsjernobyl. Hier zien we een teken van leven: mannen in overalls die pauzeren in een kantine. Overdag werken zij in korte shifts bij reactor 4. Na Tsjernobyl rijden we dieper de vervreemdingszone in. Op 10 km voor de reactor is een tweede controlepost. Opnieuw moeten we ons identificeren. Dan stoppen we na een paar kilometer in het dorpje Kopachi. We lopen naar de kindercreche, een pand dat nu compleet is overwoekerd door struiken en bomen. Overal staan kinderbedjes en liggen er voorleesboekjes, poppen en speelgoedautootjes. De desolate aanblik van dit stilleven grijpt je naar de strot.
Een betonnen sarcofaag
De rit gaat verder naar de plek des onheils: reactor 4. We staan er op nog geen honderd meter vandaan. Een hele vreemde gewaarwording. De reactor is grotendeels ingepakt in een betonnen sarcofaag. Op ongeveer vijftig meter verderop bouwt sinds een paar jaar een internationaal bouwconsortium een overkapping van staal die in 2017 over de reactor moet worden geschoven. Met een lengte van 257 meter, een breedte van 150 meter en een hoogte van 109 meter zal de 29.000 ton zware structuur de grootste, verplaatsbare hal ter wereld worden. Volgens wetenschappers moet hiermee het gebied rond de reactor voor de komende honderd jaar ‘veilig’ zijn. Dan komen we aan in Pripjat. Deze stad ligt het dichtst (3 kilometer) bij de kerncentrale. Pripjat was destijds voor de Sovjets een ‘modelstad’: modern en van alle gemakken voorzien. Er woonden zo’n 50.000 mensen. Nu is het er stil, doodstil. Je verneemt geen enkel teken van leven. De straten, pleinen en gebouwen zijn overgroeid met struiken en bomen. Je waant je in een eigentijds Angkor Wat. De gids sommeert ons bij elkaar te blijven en niet buiten de bestrating en asfalt te lopen. De nog aanwezige radioactiviteit bevindt zich met name in de grond (bos, zand). Als bewijs houdt ze een geigerteller bij een lage plant. De alarmsignalen doen ons versneld doorlopen …
Gasmaskers en een rood bos
In Pripjat ‘bezoeken’ we een supermarkt, school, ziekenhuis, sportcentrum en zwembad. Zonder meer macaber is het pand waar de bewoners werden onderricht in veiligheidsmaatregelen in geval van een calamiteit in de kerncentrale. De ruimte ligt bezaaid met gasmaskers en instructiemateriaal. Bizar is ook de aanblik van het kermisterrein, dat enkele dagen voor de ramp was opgebouwd vanwege de aanstaande 1 meiviering. Aan het eind van de ‘stadsjunglerondleiding’ krijgen we de gelegenheid een appartementencomplex van zestien verdiepingen te beklimmen voor een overzicht over de stad en de centrale. De terugreis naar Kiev gaat eerst door een deel van het zogenaamde ‘red forest’. Dit stuk bos was binnen een paar dagen na de ramp helemaal rood gekleurd. Ze hebben alle bomen gekapt en begraven. Inmiddels is er een nieuw bos ontstaan op deze plek. Wat echter is gebleven, is de uiterst hoge stralingsactiviteit. De geigerteller slaat bijna op tilt en de chauffeur van het busje geeft een extra dot gas om zo snel mogelijk dit gebied te verlaten. Aangekomen bij de eerste controlepost moet iedereen het busje uit voor een verplichte radioactieve check van kleding, schoenen en tassen. Dit ritueel herhaalt zich bij de tweede controlepost. Daar wordt ook het busje gecontroleerd op radioactiviteit. Rond 19.00 uur zijn we weer terug op het Majdan-plein in Kiev. Een excursie om nooit meer te vergeten …
Foto's
