Neutraal Moresnet
Luik omgeving
België
Rolandmuis
Neutraal Moresnet
Het vierde land
De weg van Vaals naar het drielandenpunt heeft een raadselachtige naam: de Viergrenzenweg. Op de plek waar Nederland, België en Duitsland samenkomen staat een paal. De steentjes in de cirkel daaromheen hebben voor ieder land een afwijkende kleur. Er zijn vier kleuren. Voor de verklaring is een duik in de geschiedenis nodig.
Na het verlies van Napoleon in de Slag bij Waterloo werd Europa opnieuw verdeeld tijdens het congres van Wenen. Nederland en Pruisen kwamen niet tot een akkoord over de zinkmijn net ten zuiden van Vaals. De halfbakken oplossing was uiteindelijk de oprichting van Neutraal-Moresnet, een gebiedje met de zinkmijn en het plaatsje Kelmis met op dat moment 256 inwoners. Besloten werd tot een gedeelde soevereiniteit van in eerste instantie Nederland en Pruisen en later België en Pruisen en tot slot België en Duitsland. Het landje was aanlokkelijk door de relatief hoge lonen, de afwezigheid van belastingen en aanvankelijk het ontbreken van de dienstplicht. Ook nadat de zinkmijn was uitgeput bleef Neutraal-Moresnet bestaan. Het werd zelfs de thuisbasis van de Esperantobeweging die in die tijd haar hoogtepunt beleefde. Aan deze situatie kwam door de Eerste Wereldoorlog een eind. Duitse soldaten trokken door Neutraal-Moresnet heen en bezetten het gebied. Het verdrag van Versailles wees het toe aan België. De inwoners accepteerden de uitkomst.
Grenspalen
Op een lichtbewolkte dag in maart gaan Eric en ik op weg naar het zuiden. De eerste stop is in Nuenen waar ik een kinderwagen moet ophalen. De tweede stop is een boekhandel in Heerlen. Eric heeft op internet gevonden dat hier een boek te koop is over de Atlantikwall in Den Haag. Dat er vroeger andere ideeën over politieke correctheid waren dan tegenwoordig blijkt wel uit een van de boeken in de winkel. Het heeft de dubieuze koloniale titel "Bij mijn bruine vrienden op de evenaar". Eric doet voor zijn boek een poging tot afdingen. Quasi nonchalant vindt hij heel toevallig dit boek, wijst op het stickertje met €115 en vraagt met Haags accent of dat de prijs is. Het antwoord is volstrekt duidelijk: "Ja, en als ik zo hoor waar je vandaan komt, weet je dat dat een goede prijs is". Eric accepteert zijn verlies en betaalt de prijs.
Een kinderwagen en een boek rijker rijden wij over de Viergrenzenweg en parkeren bij het vierlandenpunt. Direct voorbij de Koning Boudewijntoren maakt de weg een scherpe bocht naar rechts. Wij lopen rechtdoor een wandelpad op. Grenspalen geven de voormalige grens aan tussen Neutraal Moresnet en Pruisen. Onze eerste grenspaal is nummer XXX, het uiterste noordpuntje van Neutraal-Moresnet. De ondergrond is vochtig en soms glibberig door de regenval van de afgelopen dagen. Het is net zo glad als de zolen van mijn schoenen. Wanneer ik een van de grenspalen van dichtbij wil bekijken, glij ik onderuit op het moment dat ik terug wil stappen op het bospad. Opvallend aan de grenspalen is dat de grenspalen genummerd zijn met Romeinse cijfers, maar niet op de gebruikelijke wijze. In plaats van IV voor 4 wordt IIII gebruikt, 40 is XXXX. Paal 44 is dus XXXXIIII. Paal XXXXIIII, halverwege de oostgrens van Neutraal Moresnet, is onze laatste grenspaal en wij keren om.
Een onhoorbaar gefluister
In de auto slaan wij voorbij de Koning Boudewijntoren naar rechts. Het gladde asfalt maakt plaats voor hobbels. Welkom in Wallonië! Een scherpe bocht brengt ons ineens voor een smal tunneltje en direct daarop volgt een net zo haakse bocht naar rechts, waardoor wij Gemmenich binnenrijden. Een man is zijn auto aan het wassen. De auto staat keurig aan de kant om het verkeer niet te hinderen. Helaas kan dat niet gezegd worden van zijn veiligheidsdriehoek: deze heeft de brave Belg midden op het wegdek gezet. Wanneer wij enkele minuten later in Kelmis aankomen valt op dat niets herinneert aan de bizarre neutraliteit van weleer: geen vlag, geen markeringen in de straat van de oude grens, geen monument, niets. Bij het uitstappen op 100 meter van het museum komen de frituurdampen naar ons toe. Het valt niet te ontkennen: Neutraal Moresnet is volledig Belgisch geworden.
De toegangsprijzen voor het Geuldalmuseum (Göhltalmuseum) zijn laag, voor een paar euro koop ik ook een Nederlandstalige kopie van een boek over de geschiedenis. Het boek zelf is alleen nog in het Duits en Frans verkrijgbaar. Het museum oogt aandoenlijk amateuristisch. Een ouderwetse maquette van het Geuldal toont de hoogtepunten van de omgeving. Een oude vaandel vol met gaten staat met de stok tegen de muur. In andere musea zou dit in een vitrine staan zodat bezoekers het niet verder zouden kunnen beschadigen. Verder herinneren postzegels, een uniform en munten aan de unieke geschiedenis van het neutrale landje. Een groot deel van de collectie is gericht op andere onderwerpen, zoals de flora, fauna en vooral de mineralen uit de regio. Hoe geweldig ik het museum ook vind, ik ontkom niet aan de conclusie dat zelfs hier de geschiedenis niet ten volle wordt uitgelicht. Er is niet of nauwelijks informatie over de smokkelpraktijken, het Esperanto of de gevolgen voor het dagelijkse leven door de juridische problematiek. Neutraal Moresnet was 100 jaar een unicum. Als de inwoners hadden gestreden voor hun onafhankelijkheid, hadden zij misschien nog steeds een unieke positie gehad. Nu is het vergeten, minder dan een voetnoot uit het verleden, een onhoorbaar gefluister uit een vervlogen tijd.
Meer lezen? Bezoek mijn site: rolandmuis.wordpress.com
Foto's
