Het onbekende concentratiekamp Breendonk
België
Europa
RoyanvanVelse
Het onbekende concentratiekamp Breendonk
Op de binnenmuren van fort Breendonk staan allemaal namen. Ze zijn anoniem en stammen uit een ver verleden. Maar naar gelang je verder doordringt in het fort wordt de anonimiteit verbroken, krijgen de namen gezichten, vertellen ze dodelijke verhalen en komt het verleden steeds dichterbij.
Het Belgische fort Breendonk, iets ten zuiden van Antwerpen, werd zo’n honderd jaar geleden gebouwd om mensen buiten te houden. Later, tijdens de tweede wereldoorlog, werd het juist ingezet om mannen en vrouwen binnen te houden. De Duitse SS had bezit genomen van het fort om er een concentratiekamp van te maken. Joden, communisten, verzetsmensen en andere gevangenen kwamen terecht in deze hel die werd gerund door zowel Duitsers als Vlaamse SS’ers. Breendonk stond bekend als een gevangenis waar buitengewoon veel geweld werd gebruikt tegen gedetineerden.
Om het fort te betreden moet je eerst een hek passeren tussen het prikkeldraad. “Halt! Wie verdergaat wordt doodgeschoten” staat er te lezen in drie talen. Vervolgens moet een brug over de slotgracht worden overgestoken, waarna je in een soort tunnel terechtkomt die leidt naar lange gangen met aan weerszijden cellen en andere ruimtes. Voor de mensen die hier terechtkwamen was er weinig licht aan het eind van die tunnel. Toch was het geen vernietigingskamp. Van de ongeveer 3500 gevangenen die in de oorlogsjaren in het fort verbleven, overleden er iets meer dan 300 ter plaatse. Ze bezweken aan de honger of door mishandeling of werden geëxecuteerd. Andere gedetineerden werden op transport gezet naar beruchte concentratiekampoen in Europa, waar de meesten omkwamen.
Het fort is schrikwekkend authentiek. Veel is bewaard gebleven door de tijd. In de verblijven van de gevangenen staan nog steeds de stapelbedden met strozakken van toen. De folterkamer laat nog immer de marteltuigen zien die zijn gebruikt om bekentenissen af te dwingen. Vaak ook werden ze toegepast omdat de bewakers gewoonweg plezier beleefden aan het martelen. De gootjes in de vloer voor de afvoer van onder andere bloed bezorgen je rillingen. De isoleercellen zijn klein en mensonterend. De galg en het executieveld staan nog zoals tijdens de oorlog en getuigen in stilte van de misdaden die begaan zijn door de bewaarders.
SS’ers, Duits en Vlaams, genoten ervan om gevangenen te slaan, te vernederen, te mishandelen en zelfs te doden, vaak om niets. Ook de hond van de Duitse kampcommandant werd ingezet om gedetineerden te bijten. De verklaringen van zowel slachtoffers als daders zijn schokkend. Tijdens de wandeling door het fort komen deze steeds weer terug via de audiogids. Je kunt de verhalen lezen, je kunt ze horen, waarbij je verontwaardigd raakt over de rol van de beulen. Sommige gevangenen kregen ook een beetje verantwoordelijkheid en deden op hun beurt mee aan de geweldplegingen.
De muren met namen bevinden zich vrij aan het begin van het fort, met in dezelfde ruimte urnen met daarin assen van slachtoffers van concentratiekampen. Ironisch genoeg bevindt zich aan de overkant de ruimte waar de SS’ers zich graag ophielden. De Duitse adelaar, het hakenkruis, de SS doodskop en de tekst “Meine Ehre heiβt Treue” zijn nog steeds te zien in de voormalige ontspanningsruimte, naast grote foto’s van mannen die werden geëxecuteerd.
Fort Breendonk geniet niet heel veel bekendheid. Dat is jammer omdat alles hier uitstekend bewaard is gebleven. In een paar uur tijd doe je amper te evenaren indrukken op van een periode die steeds meer in de vergetelheid raakt.
Van de bruutheid van de bewakers raak je hier vanzelf opstandig. De stemmen en de gezichten maken het bezoek persoonlijk. In het gebouw naast de ingang is een tentoonstelling ondergebracht met als titel “Schuld en boete”. Met een enigszins gerust hart constateer je daar dat de daders zijn gepakt en geëxecuteerd. Het doet echter niets af aan de ellende die hier heeft plaatsgevonden en die je van buiten niet ziet. Daarvoor moet je de brug oversteken naar fort Breendonk.
Foto's
