Christoffel Columbus: held of schurk?
Het is een woord met een tot de verbeelding sprekende lading: ontdekkingsreiziger. Wat roept dat woord op? Een durfal. Iemand die met gevaar voor lijf en leden op reis gaat, op weg naar nog afgelegen, onontdekte, onbegrepen en nog niet ontsloten uithoeken van de planeet. Een avonturier. Een held, zelfs. Maar is dat terecht? We doken in de geschiedenis van de beroemdste van alle ontdekkingsreizigers en naamgever van dit tijdschrift: Christoffel Columbus.
Hij is niet alleen de beroemdste ontdekkingsreiziger, maar ook het meest omstreden: Christoffel Columbus (1451-1506). Hij staat te boek als de ontdekker van Amerika, wordt geëerd met ontelbare standbeelden, is de naamgever van menig straat, plein en stadje, van het land Colombia en van Columbus Day, een nationale feestdag in de Verenigde Staten. Hij is ook de naamgever van dit tijdschrift, wat mogelijk te veel eer is. Want zo’n prettig heerschap was deze Columbus niet. Ondanks zijn eenvoudige komaf — Columbus werd geboren in Genua, als zoon van wevers — wist hij zich op te werken door veel te lezen en als twintiger voor een handelsmaatschappij de Middellandse Zee en de Atlantische Oceaan te bevaren. Uitgaande van een ronde aarde, een modern idee, bedacht hij dat het mogelijk moest zijn ook via het westen Azië te bereiken. Sterker: dankzij berekeningen van de geograaf Paulo dal Pozzo Toscanelli meende Columbus dat de Atlantische Oceaan smal was, en Azië relatief dichtbij.
De eerste expeditie van Columbus
Slavernij en ziekten
Foto: Getty Images
Columbus was geen prettige kapitein en evenmin was hij een humane gouverneur. Op het eiland Hispaniola leefden de Taino, vreedzame oorspronkelijke bewoners die ‘goedgebouwd’ waren, aldus Columbus in zijn dagboek, ‘met fraaie lichamen en heel goede gezichten. Ze dragen geen wapens en hebben er ook geen weet van. Ze zullen goede dienstknechten zijn.’ In korte tijd werden de Taino tot slaaf gemaakt en bruut gestraft wanneer ze niet voldoende goud hadden gewonnen. Erger: de Taino stierven aan de onbekende ziekten die de Europeanen hadden meegebracht, en ze werden opgejaagd en afgeslacht toen ze in verzet kwamen tegen hun behandeling.
In 1499 werd Columbus door de Spaanse Kroon in de boeien geslagen en uit zijn gouverneursfunctie gezet. Al in de zestiende eeuw rees de vraag of Columbus een held of een schurk was. Er is sprake van een witte legende: een opgeboende versie van de geschiedenis waarin hij een heldhaftige zeevaarder is die zich uit het niets heeft opgewerkt. Bovendien bracht hij het katholicisme naar de Nieuwe Wereld. Maar er is ook de zwarte legende, waarin Columbus als conquistador de eerste aanstichter is van de tweevoudige oerzonde van Amerika: slavernij en de genocide op de oorspronkelijke bevolking. Dat laatste standpunt werd al in 1552 gehuldigd door de priester Bartolomé de las Casas, in diens Zeer korte relaas van de verwoesting van de Indiën.
Kantelpunt in de wereldgeschiedenis
Foto: Getty Images
Columbus’ reizen vormen een kantelpunt in de wereldgeschiedenis, dat is onmiskenbaar. Ze zijn het begin van de kolonisatie van beide Amerikaanse continenten, en de opbrengst van de koloniën — in goud, grondstoffen, maar bijvoorbeeld ook door de introductie van de aardappel — maakte het mogelijk voor Europa om de dominante macht op aarde te worden. Dit was het begin van een werkelijk geglobaliseerde wereld, maar wel ten gunste van de machtigste spelers. De zogeheten Columbiaanse uitwisseling zorgde bovendien niet alleen voor handel in goederen, maar ook voor de overdracht van ziekten die een verwoestende uitwerking hadden.
Als dat nog niet afdoende argument is tegen Columbusverering, wijzen critici erop dat Columbus nooit voet op Amerikaanse bodem heeft gezet, en dat hij bovendien niet eens de eerste Europeaan was die de Nieuwe Wereld bezocht. De Viking Leif Eriksson landde bijna vijfhonderd jaar eerder al op Newfoundland, waar hij Vinland stichtte, en een nederzetting die Leifsbuðir werd genoemd.
Indigenous Peoples' Day
Foto: Getty Images
Maar het belangrijkste argument blijft de zwarte legende, die de laatste jaren een nieuw gewicht heeft gekregen. Er is inmiddels een sterke beweging die pleit voor het verwijderen van standbeelden, en voor het afschaffen van Columbus Day ten faveure van een Indigenous Peoples’ Day. Op staats- en lokaal niveau is dat al op veel plekken gebeurd, en ook landelijk worden er stappen genomen. Afgelopen jaar deed president Biden twee proclamaties uitgaan. Eentje was ten behoeve van een nieuwe feestdag op 11 oktober: Indigenous Peoples’ Day, een dag waarop ‘onze diverse geschiedenis en de bijdrage van de oorspronkelijke bevolking in het vormen van dit land’ wordt geëerd. In de tweede liet het Witte Huis weten dat Columbus Day voortaan een dag is om stil te staan bij de bijdrage van de Italiaans-Amerikaanse gemeenschap, maar ook een dag waarop ‘de pijnlijke geschiedenis van misstanden en wreedheden’ onder ogen moet worden gezien. Het ziet ernaar uit dat het de voorbode is van de definitieve afschaffing van Columbus Day.
What's in a name?
Concluderend: Columbus was geen lieverdje. Niet voor niets worden zijn standbeelden omvergeworpen en wordt de geschiedenis genuanceerder herschreven. Ook wij hebben ons afgevraagd: past het nog in deze tijdsgeest om ons magazine te vernoemen naar een schurk of zouden we de naam van het tijdschrift moeten aanpassen? De betekenis van het woord ‘Columbus’ omvat echter zoveel meer dan de daden van één enkele man. Zijn naam — de naam van dit blad — staat voor een wereld die we nog niet of amper kennen, voor een verlangen naar een leven waar we nog vrij invulling aan kunnen geven, een wereld zonder grenzen of begrenzingen. Terra incognita. En zo bezien zijn wij allemaal Columbus.
Volg Columbus Travel op Facebook en/of Instagram en meld je aan voor onze wekelijkse nieuwsbrief.
