8 vragen aan Arjan Dwarshuis, Nederlands bekendste vogelaar
Nu er even niet massaal gereisd kan worden, likt de aarde zijn wonden; dieren keren terug, water is weer helder en lucht weer schoon. Arjan Dwarshuis, die als professioneel vogelaar bijna dagelijks in de Nederlandse natuur te vinden is, waakt echter voor te veel euforie. ‘In Nederland hebben we nog een lange weg te gaan. Het wordt tijd dat we mét de natuur gaan werken, in plaats van tegen.’
Is het ‘gunstig’ dat er even niet gereisd mag worden?
‘In mijn optiek is er een cruciaal verschil tussen goede en slechte reizen, tussen ecotoerisme en massatoerisme. Ecotoerisme fungeert in veel gevallen als vangnet voor lokale gemeenschappen. Valt dat weg? Dan zijn de gevolgen voor mens en natuur niet te overzien. Lokale mensen treden op als vaandeldragers van allerlei natuurbeschermingsprojecten en als species champions voor bedreigde diersoorten. Als zij straks geen brood meer op de plank hebben, worden ze al snel gedwongen om terug te vallen op oude gewoontes, zoals slash and burn cultivation, houtkap of stroperij. Eigenlijk hoop ik dat deze crisis ervoor zorgt dat het ecotoerisme overeind blijft staan en dat het massatoerisme – zon-zee-strandvakanties naar Alanya, Marbella, Thailand en Bali – instort. Pas als het massatoerisme wegvalt zullen mensen de natuur in eigen land weer op waarde gaan schatten.’
Zie jij dat al gebeuren om je heen?
‘In de afgelopen maanden is er bij veel mensen een hernieuwde liefde voor de Nederlandse natuur ontstaan. Juist toen de crisis op z’n ergst was en sociale levens on hold stonden, zag ik dat de natuur steun en toeverlaat bood. Het was ook te merken aan de enorme stroom berichten die ik ontving, van mensen die een vogel hoorden en zich afvroegen welke soort het was, tot mensen die schreven dat ze de eerste zwaluw hadden gezien. Veel Nederlanders hebben de crisisperiode aangegrepen om hun connectie met de natuur in ere te herstellen.’
Blijft dat zo, denk je? Of raken we die connectie weer kwijt zodra de crisis voorbij is?
‘Ik denk dat het nog anderhalf jaar zal duren voordat mensen weer een verre reis durven maken. Wat ook meespeelt is dat veel mensen het zich voorlopig niet meer kunnen permitteren om twee keer op skivakantie en drie keer op strandvakantie te gaan. Mede hierdoor denk ik dat de Nederlandse natuur – de kust, de Wadden, de Veluwe – weer populair zal worden. Die toename is nu natuurlijk al gaande. Een vriend van me is de medeoprichter van Natuurhuisje.nl; zij gaan als een speer.’
Kan de natuur al die drukte wel aan?
‘Het is altijd lastig om de balans te behouden. De komende tijd zal de druk alleen maar toenemen. Er zal meer vervuiling zijn op de stranden, en minder plek zijn voor broedvogels en bijvoorbeeld wolven, die zich net weer in de Veluwe hebben gevestigd. Deze problemen vallen echter in het niet bij de grootschalige gevolgen van de melkveehouderij en intensieve landbouw, en de stikstofdepositie die daaruit voortvloeit.’
Kun je uitleggen wat er precies aan de hand is?
‘De uitstoot van CO2 en stikstof is in de afgelopen maanden gedaald, omdat er minder verkeer is op de weg en in de lucht. Dat komt andere grote vervuilers – de intensieve melkveehouders en de Land- en Tuinbouworganisatie (LTO) – goed uit. Zij haasten zich om te zeggen: zie je wel, wij zijn níét de grootste vervuilers. Terwijl dit wel degelijk het geval is. In mijn ogen gebruiken zij de crisis om grote delen van Nederland te misleiden, door de aandacht af te leiden van de problemen die er echt toe doen. Ik vrees ook dat de tijdelijke daling in CO2 en stikstof zijn uitwerking zal hebben op de klimaatdoelen. Er waren reeds plannen om de varkensschuren in Noord-Brabant anders en beter in te gaan richten. Maar die plannen worden nu wellicht weer ingetrokken.’
Wat moet er volgens jou gebeuren?
‘Naast verstedelijking en de inpoldering van de Zuiderzee is de grootschalige intensivering van de landbouw het ergste wat de natuur hier ooit is overkomen. Als we écht een verandering teweeg willen brengen, moeten we het probleem bij de kern aanpakken en ons landgebruik totaal herzien. Ten eerste zullen we meer binnenlands en biologisch moeten produceren. Pesticiden zijn niet alleen ongezond; ze doden insecten en beroven vogels van hun eten. Ten tweede zullen we moeten overwegen om het land anders in te richten. De Universiteit van Wageningen experimenteert onder andere met ‘strooklandbouw’. Door een landbouwgebied in te delen in stroken met verschillende gewassen, voorkom je dat plaagdieren overspringen van de ene op de andere strook. Ten slotte zullen we moeten stoppen met het kaal maaien van wegbermen. Door het maaien van deze kruidenrijke bermen verdwijnen de kevertjes en spinnetjes, waardoor vogels het moeilijk hebben en eikenprocessierupsen vrij spel hebben. Als mensheid denken we veel te simplistisch: al het ongedierte moet kapot, we moeten zo veel mogelijk produceren en zo weinig mogelijk last hebben van de natuur. Vind je het gek dat we zijn vervreemd van de natuur?’
Zijn er huis-, tuin- en keukeningrepen die we zelf kunnen doen om de vogels een handje te helpen?
‘Als mensen hun tuinen op een intelligentere manier zouden inrichten – simpelweg door niet de hele tuin vol te leggen met tegels of kunstgras – dan zou dat al enorm helpen. Het scheelt ook al als je bijvoorbeeld één of twee vierkante meter laat woekeren of inheemse planten inzaait in plaats van buxussen. Nog zoiets: huismus- en gierzwaluwkasten inmetselen; dat zou in iedere nieuwbouwwijk verplicht moeten zijn. Ik heb zelf in De Baarsjes in Amsterdam-West gewoond. Die wijk kampt met een gigantisch muggenprobleem. De gemeente heeft nu besloten om er gierzwaluwkasten op te hangen, omdat die vogels meer dan tweeduizend muggen per dag vangen. Dat is een mooi voorbeeld van mét de natuur werken, in plaats van tegen.’
Je bent bijna dagelijks in de natuur te vinden. Heb je recentelijk nog nieuwe gebieden ontdekt?
‘Ik heb pas geleden een ochtend rondgebanjerd in het Deelerwoud – een waanzinnig stukje natuur, vol zeldzame planten en bijzondere vogels, waaronder nachtzwaluwen en draaihalzen. Ik kende het al, maar was er nog nooit zo vroeg in de ochtend geweest. Magisch. Vlak boven Ouddorp, op Goeree, ligt De Kwade Hoek, een waardevol duin- en coulisselandschap. Er loopt een natuurlijke doorgang van het strand en de kwelder de duinen in. Dit is een van de weinige plekken waar zomertortels − een van de meeste bedreigde Nederlandse broedvogelsoorten – broeden. In het gebied komen ook grote aantallen goudvinken en sprinkhaanzangers voor, en voor de verandering eens géén invasieve grazers, zoals damherten. Het laatste gebied dat een vermelding verdient is de Noordzeekust. Weinig Nederlanders lijken zich te beseffen dat de Noordzeekust tot de waardevolste en uniekste stukken natuur in Noordwest-Europa behoort. Voordat de mens zijn stempel op het landschap drukte, was de kust nog één grote zandvlakte, met ongerepte duingebieden en estuaria, vol van leven.’
Na de publicatie van Een bevlogen jaar (2019) is Arjans tweede boek in de maak. Hierin zal hij dieper ingaan op de rol van de mens in het Nederlandse landschap. Zelf een dagje vogels kijken met Arjan? Kijk voor de mogelijkheden op zijn website.
Wil jij nog meer inspiratie opdoen over natuurgebieden in Nederland? Bestel onze speciale editie In Eigen Land, met 101 reistips om het buitenland in eigen land te ervaren.
