Ontmoet verantwoord toerismepionier Frans de Man: 'een verantwoorde toerist mijdt de massa niet'
‘Het idee dat duurzaam reizen of ecotoerisme bijdraagt aan een betere wereld is mij te pretentieus. Er is meer ego- dan ecotoerisme,’ vindt toerismeconsultant Frans de Man. Columbus-schrijver Geert Jan Hann voelde hem aan de tand over zijn omstreden stelling en vroeg: hoe kunnen we toch met een goed geweten op reis?
‘De definitie van duurzaamheid is te vaak te beperkt en aan inflatie onderhevig,’ vindt De Man. ‘Ja, duurzaamheid betekent een gezond milieu, gezonde natuur en gezonde ecologie. Maar juist óók lokale economie en sociale ontwikkeling.’ De Man gelooft dan ook in een combinatie van de drie P’s: people, planet, profit. Pas als deze elementen op harmonieuze wijze worden gecombineerd kan er daadwerkelijk sprake zijn van duurzame ontwikkeling. Hij gebruikt liever een andere term: verantwoord toerisme, van het Engelse responsible tourism.
Verantwoord toerisme
‘Verantwoord toerisme legt de verantwoordelijkheid bij de actoren die samen het toerisme duurzaam moeten maken.’ De Man legt uit: ‘Een verantwoorde toerist is iemand die verantwoordelijkheid neemt en bijdraagt aan duurzame ontwikkeling.' Hij denkt enerzijds na over zijn ecologische voetafdruk, maar schuwt ook sociaal-economische vraagstukken als uitbuiting, armoedebestrijding, lokale participatie en sekstoerisme niet. En hij vindt het tenslotte belangrijk om te weten waar zijn geld terechtkomt.’ Daar blijft het overigens niet bij, nuanceert De Man. ‘Een vader die met zijn gezin op reis gaat is bijvoorbeeld óók nog verantwoordelijk voor de veiligheid van zijn kinderen.’
Ook de suggestie dat een verantwoorde toerist iemand is die de massa mijdt, wimpelt hij af. ‘Nee, een verantwoord gerund all-inclusive resort in de Dominicaanse Republiek kan soms meer bijdragen aan lokale ontwikkeling en het milieu dan al die avonturiers die naar afgelegen dorpjes in de binnenlanden trekken. Mijn eerste project was met de Maasai in Tanzania. De Maasai-leiders waren juist bang voor de invloed van het toerisme op de vrouwen en jongeren. Met de kennis van nu zou je kunnen zeggen dat de pionierende toeristen, die weg wilden van de massa en uitwassen als Cancún, Pattaya en Bali ‘ontdekten’, eigenlijk onverantwoorde toeristen waren. Ik zie datzelfde nu gebeuren in Myanmar, waar ik vorig jaar bijdroeg aan een project.’
Juist daarom heeft De Man moeite met de slogan van Columbus Travel (‘De mooiste reizen weg van de massa’) en de ontdekkingsdrang die het stimuleert. ‘Lonely Planet is ook zo begonnen. Maar tegenwoordig zijn juist zij verantwoordelijk voor het ontstaan van massatoerisme, door hubs te promoten waar vervolgens elke ‘alternatieve’ reiziger heen wil. In internetcafés in Quito zitten ze allemaal bij elkaar, om hun ‘alternatieve’ ideeën met elkaar uit te wisselen, onder het genot van een latte, met de Lonely Planet-gids erbij. Succes met je ‘alternatieve’ reis …’
De Man denkt niet dat deze alternatieve toeristen met hun reislust de wereld verbeteren. Integendeel. ‘Kennis overdragen, talen leren, culturen ontdekken; leuk voor de toerist maar wat schiet de lokale bevolking daarmee op? Het klinkt heel nobel, maar het hele idee dat toerisme bijdraagt aan bewustwording en indirect aan vrede, is voor mij allemaal te ver weg en pretentieus. Het is in de dertig jaar dat ik in toerisme werk ook nog niet gebeurd. Het levert vooral voor de toerist zelf iets op. Er is meer ego- dan ecotoerisme.’
Tien procent van de vakantiegangers tonen interesse in duurzaamheid. Negentig procent heeft die interesse níét of minder, en dat wordt dan vaak denigrerend tot het massatoerisme gerekend. Maar dit is precies de groep waarin vooruitgang valt te boeken
De massa bereiken
Vooruitgang wordt volgens De Man dan ook niet geboekt in dit alternatieve toerisme. ‘Tien procent van de vakantiegangers tonen interesse in duurzaamheid. Negentig procent heeft die interesse níét of minder, en dat wordt dan vaak denigrerend tot het massatoerisme gerekend. Maar dit is precies de groep waarin vooruitgang valt te boeken. Als je twintig procent van die massatoeristen weet te veranderen, bereik je veel meer. Dáár zet ik op in. Ik wil die grote stroom toeristen bereiken, en direct vooruitgang zien in die landen.’ De komende drie jaar gaat De Man bijvoorbeeld in Albanië werken. Samen met een Duitse ontwikkelingsorganisatie die er boeren wil ondersteunen met toerisme. ‘Het idee erachter is tweeledig. Enerzijds kunnen we dit agrotoerisme nu al opzetten in harmonie met Europese regelgeving, en zo toetreding tot de Europese Unie vergemakkelijken. En anderzijds kunnen we die boeren direct aan inkomsten helpen. Dít is wat verantwoord toerisme kan brengen.’
De inkomsten uit verantwoord toerisme zouden puur aanvullend moeten zijn. Boeren zijn er niet mee geholpen als ze opeens fulltime een volwaardige ecolodge moeten runnen. ‘Boeren moeten vooral lekker blijven boeren,’ aldus De Man. ‘Ik ga te werk als een business consultant. Ik maak samen met de boer een ontwikkelingstraject: duurzaam product, levensvatbare organisatie, effectieve marketing.’
Ik vind het ook zonde dat al die nachttreinen zijn afgeschaft. Je moet dat juist stimuleren en subsidiëren
Pick your battles
Ook de toerisme-industrie zal zijn verantwoordelijkheid moeten nemen, vindt De Man. Touroperator Better Places geeft volgens hem het goede voorbeeld, door zijn personeel twee dagen extra vrij te geven als ze met de trein in plaats van het vliegtuig reizen. Want over land reizen kost nou eenmaal tijd. ‘Dát is verantwoordelijkheid nemen! Het zou mooi zijn als meer werkgevers dit zouden doen. Ik vind het ook zonde dat al die nachttreinen zijn afgeschaft. Je moet dat juist stimuleren en subsidiëren. Pak die oude tgv’s, maak er gezellige slaaptreinen van en laat die ‘s nachts door Europa crossen, want dan is er ruimte op het spoornet.’ Een laatste punt: ecotaks op vliegtuigen. ‘Het huidige beleid is schandalig. Een voormalige buurman heeft een busbedrijf, maar wordt uit het toerisme weggeconcurreerd door de luchtvaart. Die sector betaalt een fractie aan belasting voor brandstof vergeleken met het openbaar vervoer.’ Vanaf welk punt is het dan ‘acceptabel’ om op reis te gaan met het vliegtuig? ‘1500 kilometer,’ zegt De Man. ‘Dat is te doen met auto of ov-verbindingen.’
De Man heeft zich jarenlang in het politieke debat gemengd, maar gaat dát gevecht inmiddels niet meer aan. ‘De politiek, media, wetenschap en de reis- en toerisme- industrie geloven in hun eigen jargon en hebben er een gezamenlijk belang bij om daarin te blijven hangen. Ik heb ontdekt dat ik als toerismeconsultant veel meer impact kan hebben in de landen zelf. Vanaf de bodem zoveel mogelijke goede impulsen omhoogstuwen, dat wil ik doen. Je kunt beter zelf kleine dingen proberen te veranderen dan van anderen afhankelijk te zijn voor de grote.’ Neem hier een kijkje op de website van Frans de Man.
Luisteren naar dit interview in de Goede Reispodcast
Luister naar nog meer tips van Frans de Man, de eerste gast in de Goede Reispodcast van Columbus Travel en BNR Nieuwsradio. De enige echte reispodcast van Nederland!
Meer lezen over duurzaam reizen?
Columbus Travel editie 84 staat geheel in het teken van duurzaamheid en is hier na te bestellen. Hierin staan onder andere tips over hoe jij duurzamer kunt reizen en leven en staan alternatieve reisideeën voor het vliegtuig.
Meer lezen over duurzaam reizen >
