Bull Jumping ceremonie bij de Hamar stam

Door: ClaudiaN

Geplaatst op Oct 19, 2019

Al jaren stond Ethiopië op mijn bucketlist, iedereen verklaarde me voor gek, wat had ik in Ethiopië te zoeken. Honger, armoede en droogte, dat is het beeld dat de meeste mensen hebben die ik sprak. En ok, Ethiopiërs kunnen razendsnel hardlopen. Maar met deze stereotypen doen we het land in de hoorn van Afrika toch echt te kort. Zelf had ik heel andere beelden in mijn hoofd, waarschijnlijk beelden ooit gezien in een van de vele documentaires. Zo is voornamelijk de Hamar stam me bijgebleven, mocht ik ooit naar Ethiopië gaan dan wilde ik deze zeker ontmoeten en als het even mee zou zitten dan ook een Bull-Jumping-ceremonie bijwonen.

Na eerst het prachtige bergachtige groene noorden bezocht te hebben, hebben we ons busje omgewisseld voor een 4×4 jeep. Zo’n ruwe 400 stoffige, hobbelige kilometers ten zuidwesten van Addis Ababa, de hoofdstad van Ethiopië ligt de vallei van de Omo rivier. We doen er aantal dagen over om dit prachtige gebied te bereiken. We rijden langs weelderige koffieplantages, hoge plateaus en afgelegen bergketens, uiteindelijk stoppen de verharde wegen en gaat alles over in droge stoffige paden met netelige struiken, cactusrijen en torenhoge termietenheuvels. In de bomen hangen soort van houten langwerpige tonnen, wat bijenkorven blijken te zijn. Hier en daar staat een prachtig boompje met de knal rose desert roos, de knal rose bloemen steken enorm af tegen de prachtig blauwe lucht.

Langs de wegen staan kinderen te zwaaien of dansen in de hoop dat de reizigers een paar Birr munten uit hun vensters weggeven. Als ze niet tevreden zijn met hun ‘vangst’ lanceren ze vaak stenen in de hoop zo in contact te komen met de passerende Landcruisers. Uitstappen is verspilde moeite, zo snel als de gelanceerde steen nadert, zo snel zijn ze zelf ook weer verdwenen. De stad Konso komt in zicht, genesteld op de top van een kleine berg. Dit is de toegangspoort tot de Omo vallei. Hier en daar zien we al leden van verschillende stammen lopen, we kunnen ze nog niet van elkaar onderscheiden. Dit zal later veranderen als we de wekelijkse markt van Key Afar bezoeken en de stamleden naast elkaar kunnen zien.

Ons verblijf in de Omo Vallei is een tentje, een paar leden van de Hamar stam hebben een stukje grond waarop ze een soort van ‘camping’ runnen. We zijn hun enige gasten. Drie tentjes worden voor ons opgezet, en nog eentje waar we eventueel nog wat spullen in kwijt kunnen. Boven verwachting is er een gebouwtje met een paar redelijke toiletten en douches. Een stuk schoner dan de toilettendie we veelal onderweg zijn tegengekomen. Hotels zijn er gelukkig nog niet in dit gebied. Het gebied is grotendeels onaangetast en weinig bezocht tot de recente instroom van toeristische ontwikkeling. In deze barre omgeving zijn de exotische stammen met animistische religies en oude gewoonten relatief intact gebleven. Voor veel etnische groepen zoals de Hamar-bevolking en hun gezworen vijanden, is dit gebied al honderden jaren hun thuis. Elektriciteit, stromend water of zelfs medische klinieken zijn hier bijna niet te vinden. Gewapende conflicten, Malaria en de Afrikaanse slaapziekte die ontstaat door de bloedzuigende tseetseevlieg, veroorzaken dagelijks veel slachtoffers. De leden van de Hamar stam worden dan ook vaak niet ouder dan een jaar of 40.

Ons tentje staat op, ik zet er mijn spullen in en loop naar de weg waar ik allemaal leden van de Hamar stam zie terugkomen van de markt met hun ingekochte groenten. Ik vraag of ze toevallig weten of er komende dagen ergens een bull jump (Ukuli Bula) ceremonie is. De meeste verstaan me niet maar dan ineens is het raak. Een jongen spreekt een beetje engels en weet me uit te leggen dat de dag erna een bull jump is, twee rivierbeddingen verderop. Mijn geluk kan niet op. Ik vertel het mijn gids dat ik er zeker heen wil gaan. Hij regelt iemand die met mij en mijn vriendin meegaat zodat deze ons introduceert bij de stam en kan vertellen wat de rituelen precies inhouden.

De Hamar hebben namelijk ‘overgangsrituelen’ die overgangen van de ene leeftijdsklasse naar de volgende vieren. Het meest dramatische en belangrijke ritueel is de Bull-Jumping-ceremonie die een leven-veranderende gebeurtenis voor de jonge man (Ukuli) vertegenwoordigt, die van de kindertijd in de volwassenheid overgaat. Dit overgangsritueel moet worden gedaan voordat een man wordt toegestaan ​​te trouwen. Dit is een ceremonie die bepaalt of een jonge Hamar-man klaar is om de sociale sprong te maken, van een onvolwassen lid van zijn samenleving naar verantwoordelijkheid voor het huwelijk en het opvoeden van een gezin.

Wat heb ik altijd naar deze ceremonie uitgekeken, ga ik het echt meemaken? De dag erna is het zover. Een locale gids komt ons met zijn jeep ophalen en breng ons naar de rivierbedding waar de ceremonie zal plaatsvinden. We betalen een bepaald bedrag dat aan de familie geschonken word, hierna zijn we welkom op de ceremonie.

In de rivierbedding zitten groepjes familieleden keuvelend bij elkaar in het zand. Onder een schaduwrijke boom aan de rand van de rivierbedding zit de jongen (Ukuli) waar deze ceremonie om draait. Over zijn blote borst zijn kruislings twee stroken boomschors gebonden. Voordat een Hamar jongen zichzelf als krijger op het slagveld kan bewijzen en een gezin kan stichten, moet hij eerst aan zijn leeftijdsgenoten en familieleden bewijzen dat hij een man kan worden. De ouders van de jongen geven aan wanneer ze denken dat hun zoon klaar is voor volwassenheid. Al zolang er vee in het universum van de Hamar is geweest, zolang bestaat er ook al de Bull-Jumping-ceremonie, de Ukuli Bula.

De jongen (Ukuli) wordt omringd door enkele Maza’s die hem helpen bij het voltooien van de voorbereidingsrituelen voorafgaand aan het springen. Zijn adjudant (shia) strooit een handvol zand over zijn gehurkte lichaam ‘om alles weg te wassen wat slecht was in zijn kindertijd’ Moge alles wegvloeien met de vloed van de geul. De Maza (wat ‘volbracht persoon’ betekent) zijn als een verbannen nomadische stam, een groep mannen die de bull jump hebben voltooid maar niet zijn getrouwd omdat hun familieleden nog geen bruid hebben gevonden of het geld nog niet bij elkaar hebben waarmee ze haar bruidsschat kunnen betalen. De meeste ingewijden blijven een paar maanden een Maz; een paar voor maximaal twee jaar, en heel af en toe besluit een individu om een ​​Maz te blijven voor de rest van zijn leven. Ze reizen van springen naar springen en ontvangen dorpsgeschenken van eten en drinken voor hun diensten, maar wanneer er geen komende bull jumps zijn voor een bepaalde periode, leven ze van het land door honing te verzamelen en koemelk en bloed te drinken.

Veel Maza dragen opvallende kapsels die ‘maile’ worden genoemd en die de markeringen op het voorhoofd en de neus van de oryx (spiesbok) vertegenwoordigen. Als een Maz eenmaal getrouwd is, laat hij zijn haar weer normaal groeien. Verder zijn ze versierd met veren, kettingen en armbanden en dragen lange dunne flexibele takken die gebruikt zullen worden als zwepen.

De Maza’s zoeken twee grote stenen waar ze met andere stenen overheen gaan schuren. Tussen de twee stenen worden bladeren gelegd en hier moet een Maz op gaan zitten. Op de stenen word water gegoten en zo ontstaat er natuurlijke witte en rode kleurstof. Om beurten schilderen ze hun gezichten om op luipaarden te lijken; rode baan rond hun gezicht met witte stippen erboven op.

Ondertussen komen de jonge vrouwelijke verwanten van de springende Ukuli met veel gezang en een kakofonie van hun metalen hoorns aangelopen. Ze vormen een enkele rij en dalen af de rivierbedding in. Het is een overweldigend gezicht. In een kringetje dansen ze in en rondom hun familiekraal en springen ze met veel lawaai op de stoffige ondergrond van de droge rivierbedding. Om hun enkels dragen ze een bandje met belletjes, die mooi rinkelend weerklinken op het ritme van hun sprongen. Sommige blazen tussendoor op metalen hoorns (Gola) wat een schel geluid ten gehore brengt. Ze zingen de lof van hun man die ze niet zullen laten gaan zonder een bloedig gevecht. Hij is onze zoon. Een kind van een dappere familie, chanten ze. Alle gebeurtenissen vóór de bull jump vinden plaats in de droge rivierbedding, omdat deze ruimte een nieuw leven symboliseert, want wanneer de wateren van het regenseizoen komen, zullen ze zijn zand reinigen.

De Maza zitten ​​met hun zwepen klaar onder de boom, observeren de dans vanaf hun plekje in de schaduw. De vrouwen hebben zich piekfijn verzorgt voor deze dag. Hun oker rode huid is net ingewreven met vet en glinsterd in de zon. Ook hun haren zijn net gedaan. Haarverzorging is van het grootste belang voor Hamar-concepten van schoonheid. Vrouwen rollen hun lokken met vet, hars en rode oker (assile). Vervolgens draaien ze hun haar om koperkleurige vlechten te maken die bekend staan als ‘goscha’, een stijl die mannen aantrekkelijk vinden. Ze dragen dierenvellen die uitbundig versierd zijn met kralen en kaurischelpen.

Bij aankomst confronteren de vrouwen onmiddellijk de enigszins verlegen en terughoudende mannen, en schreeuwen, beledigingen of honen ze de Maza om hen te slaan. Je merkt dat de Maza liever niet slaat maar ze worden zo uitgedaagd dat ze uiteindelijk toch opstaan.

Wanneer de Maza opstaat, volgt het meisje hem en plaatst zich voor hem een ​​beetje op en neer springend met haar rechterhand omhoog en haar linkerhand naar beneden. De Maza slaat het meisje zodat het einde van de zweep haar raakt op de rug. Op deze manier kunnen de Hamar-vrouwen de kracht van hun toewijding aan de jongen tonen. Hoe overvloediger en uitgebreider de zweep hun rug laat bloeden, hoe dieper de genegenheid van de meisjes voor de jongen die op het punt staat een man te worden. Vanaf dit moment blijven de meiden trots met littekens op hun rug als bewijs van hun moed, integriteit en vermogen tot liefde.

Ik had dit ritueel dan wel al in documentaires gezien maar als je er dan net een meter vandaan staat en het werkelijk ziet gebeuren dan komt dit toch wel effe heel hard bij je binnen. De zwepen (misere) worden gemaakt van verschillende soorten hout zoals die van de dongo orbaraza boom. De Hamar gebruiken ook dongo-hout om vuren maken. Omdat vuur wordt geassocieerd met rituele reiniging, zoals in veel inheemse culturen, wordt aangenomen dat miceres gemaakt van dongo vergelijkbare eigenschappen hebben. De zweepslagen zijn zo hard dat het hout zich tot wel een centimeter diep in de huid dringt, de huid barst helemaal open en het bloed druipt letterlijk in het gruizige rode stof van de Omo River Valley.

Ik krijg echt een rilling van ongeloof. Het meisje laat letterlijk geen kik, haar wond bloed. Wat een pijn moet deze vrouw doorstaan. Toch lijkt de pijn geen effect op haar te hebben, ze lijkt wel in een soort trance, nog geen paar seconde later spring ze weer opnieuw voor hem en daagt hem opnieuw uit voor een volgende zweepslag. Het is echt afschuwelijk om te aanschouwen. Steeds meer vrouwen bieden zich aan bij de Maza, bij elke slag bekruipt me een enorm naar gevoel, mijn lichaam kruipt ineen alsof ik de pijn zelf voel, het liefst zou ik de vrouwen aan de kant trekken. Maar wie ben ik om me hier mee te moeien, dit is al eeuwen hun ritueel en de vrouwen willen het zelf. Ze worden absoluut niet gedwongen. De Ethiopische regering heeft ook met de ouders van Hamar besproken dat ze ‘alle pijnlijke en schadelijke tradities’ moeten opgeven, met name het slaan van vrouwen tijdens de bull-jump-ceremonies. Veel ouderen zijn het erover eens dat de geseling moet stoppen, maar het blijft gebeuren. De vrouwen zijn trots op hun littekens omdat het hun respect en liefde toont voor hun mannelijke familieleden. Tijdens de zweepslag scène lijken de betrokken vrouwen en meisjes een soort extase te bereiken door hun dans, liedjes en voortdurende hoornblazen. Pas na serieuze provocatie en voortdurende intimidatie vuurt de Maza een nieuw spervuur ​​af van hun zwepen die doormidden breken met hun krachtige slagen. Keer op keer blijven de meisjes met hun bloederige ruggen bedelen of smeken om opnieuw geslagen te worden. Vlees hangt nu letterlijk los van de ruggen, toch lijkt het geen effect te hebben op deze moedige vrouwen. Het toont duidelijk hun taaiheid, maar het is meer dan dat. Het brengt hen dichter bij hun mannelijk familie lid en toont op deze manier hun onvoorwaardelijke liefde voor hem. Door hun lijden komt een permanente, blijvende herinnering aan zijn schuld aan deze vrouwen – als ze ooit zijn hulp nodig hebben, zal hij voor ze klaar staan. De littekens op hun rug zijn het bewijs van hun moed, integriteit en vermogen tot liefde. De ouderlingen komen zich er nu mee moeien dat de vrouwen moeten vertrekken omdat ze te veel straf hebben ontvangen. Als het niet voor de ouderen was, zouden deze vrouwen hier blijven, dag en nacht geslagen worden en hun ongelooflijke kracht en uithoudingsvermogen tonen. Nog, urenlang, blijven de vrouwen de Maza aandringen, boos uitdagen om hen hun bloederige ruggen te slaan. Sommigen van hen zijn zo in trance en emotioneel betrokken dat groepen ouderen ze met geweld moeten tegenhouden en uiteindelijk terug naar het dorp moeten brengen.

Nu het bloedbad voorbij is kan de jongen zich beginnen voor te bereiden op het uiteindelijke doel van deze dag. Gespannen zit hij onder de boom voor zich uit te staren, aan hem dadelijk de taak om een zeer belangrijk ritueel te doen slagen. De rest van de menigte is verre van stil en hun vreugde wordt gevoed door bier gemaakt van sorghumgras.

De familie, vrienden en andere genodigden staan op en lopen de rivierbedding uit, ook wij worden vergezeld door twee hippe Hamar meiden die ons graag al hun tradities uitleggen. Ze respecteren hun rituelen maar willen er zelf niet meer in meegaan. Ze willen zich niet laten slaan, ze willen een baan in de stad en dat kan ik maar al te goed begrijpen. Al houd het merendeel van de Hamar zich echt nog steeds aan alle rituelen en gebruiken. We lopen ongeveer een kilometer over een pad en door struiken en bereiken een grote open ruimte.

De mannen zijn hier bezig met de stieren bij elkaar te drijven. De jongen (Ukuli) staat helemaal naakt met enkel kruislings twee stroken boomschors over zijn blote borst, gespannen toe te kijken. Ineens is er paniek een jong kalf weet te ontsnappen en de Maz gaat er achteraan rennen want deze mag absoluut niet wegrennen. Schijnbaar is dit kalf het cadeau voor de Ukuli en dus heel belangrijk. Maar door al de commotie raken ook de andere stieren van streek. Een stier trapt en raakt een Maz tegen zijn wang. Blijkbaar zo enorm hard dat zijn hele wang enorm dit op zwelt. De Maz komen vragen of ik toevallig een scheermesje voor ze heb. Tja dat heb ik uiteraard niet bij me en begrijp in eerste instantie ook niet wat ze er mee willen doen. Maar de wang moet schijnbaar worden opengehaald omdat de spanning op de wang veel te hoog word. Ze brengen hem weg en de andere Maz gaan verder met de stieren in toom te krijgen en zorgen dat ze bij elkaar staan. Dan rennen de Maz vier rondjes rondom het vee en daarna vangen ze de runderen om ze op een lijn te zetten. Zo’n zes runderen dicht naast elkaar, één pakt het hoofd en een ander de staart en zo houden ze elk dier dicht bij elkaar.

De vrouwen dansen ook nog ronde rondom het vee en toeteren vrolijk op hun horens. Op deze manier proberen ze het vee van streek te maken om zo een extra moeilijkheidsgraad voor de Ukuli in te bouwen. Hij zal zich echt moeten bewijzen.

Vlak voordat de jongen (Ukuli) op het punt staat de grote kudde vee binnen te gaan die door zijn mannelijke verwanten is gebracht om te springen, is hij betrokken bij een nieuwe reeks rituelen. Een ritueel waar een man symbolisch geboorte weergeeft. Deze Maz zit op een koeienhuid mat met uit elkaar gespreide benen, bootst de bevalling na en draagt ​​zelfs een kaurischelpen riem (kalshi) die alleen gedragen wordt door vrouwen die het eerste kind hebben gekregen.

Twee vrienden brengen de jongen (Ukuli) naar de rij en dan is het zijn taak om zonder te vallen minimaal 4x over de ruggen van de runderen te rennen. Daar staat hij dan in zijn blootje, honderden ogen op hem gericht.

De meeste Hamar-mannen geven de voorkeur aan de dood boven het falen van de stierensprong, en als hij slaagt, zal zijn naam in volksliederen worden vermeld en kan het zijn dat hij snel een vrouw aan zijn zijde heeft. Natuurlijk is de bulljump geen eenvoudig ritueel. Het is buitengewoon complex, beladen met enorme symboliek, en dan moet je getuigen dat je vrouwelijke familieleden hun lichamen geselen tot diepe wonden met bloed dat in de droge aarde druppelt. Zulke offers worden uitgevoerd in de naam van liefde, en als je zussen, nichten en tantes je hulp nodig hebben in de toekomst, is de schuld aan hen verzegeld. In periodes dat ze het moeilijk hebben kun jehun verzoeken niet negeren. Ze zijn tenslotte bijna voor jou gestorven!

Je ziet hoe enorm gespannen de jongen is, ik heb met hem te doen. Dan is het zover hij neemt een aanloop en springt op de rug van het eerste rund en loopt dan over alle overblijvende dieren. Aan het einde van de lijn springt hij naar beneden, draait zich om en springt dan weer omhoog en herhaalt de routine in de andere richting. Het gaat hem goed af, hij kan zijn evenwicht goed bewaren. Na 4x gesprongen te hebben mag hij zich een volwassen man noemen. Vanaf nu zal hij zich bij de Maz voegen totdat hij een vrouw heeft gevonden en zijn familie het geld/middelen heeft om de bruidsschat te betalen. Hij verdwijnt met de Maz in de bosjes en ook alle andere toeschouwers verlaten de plek. Zelf moet ik alles laten bezinken wat ik gezien heb. Wat een traditie, van één kant absoluut mooi maar van de andere kant echt niet van deze tijd. Als ik de Hamar vrouwen voor me zie lopen met bebloede open ruggen of dikke rode littekens van eerdere bulljump ceremonies dan denk ik bij mezelf hoe kunnen jullie je zo laten pijnigen en verminken. Dit zou toch echt niet meer mogen gebeuren, maar wie ben ik om te oordelen over een traditie die al eeuwen lang op deze manier word uitgevoerd. We lopen terug naar de jeep, de gebeurtenissen van vandaag herhalen zich in mijn hoofd, wat was dit bijzonder om te hebben mogen bijwonen. We bedanken onze lieve Hamar vriendinnetjes en laten ons door de chauffeur terug brengen naar ons tentje. Een dag om nooit meer te vergen.