7 tips voor activiteiten rond het Lauwersmeer
Van zilt naar zoet en van industrieel naar recreatief: het Lauwersmeer kent een roemruchte en interessante geschiedenis waar je vandaag de dag nog de sporen van kunt terugvinden. Dit zijn de zeven beste plekken om cultuur te snuiven, vogels te spotten, te lekkerbekken en te slapen in Nationaal Park Lauwersmeer.
1. Leer over de geschiedenis van het Lauwersmeer in Zoutkamp
In 1953 bezweken de Zeeuwse dijken en overstroomde een groot deel van Zuidwest-Nederland. Na de Watersnoodramp werd besloten dat onze kustlijn veiliger moest worden. Op 23 mei 1969 werd de Lauwerszee, een zeearm van de Waddenzee tussen Friesland en Groningen, officieel het Lauwersmeer. Van de ene op de andere dag was er geen eb en vloed meer. Met alle gevolgen van dien … Voor de inwoners van Zoutkamp, een dorp aan de voormalige Lauwerszee, was de afsluiting een hard gelag. De vissersplaats zag in één klap een groot deel van zijn inkomsten verdampen. Zowel de vissersvloot als de visopslag werd verplaatst naar een nieuwe zeehaven in Lauwersoog. De afbakening diende niet alleen op economisch vlak een doodsteek toe, maar ook op ecologisch vlak. Voor veel zeediertjes bleek de verandering van hun leefomgeving fataal. Al die kadavertjes stonken een uur in de wind. Volgens Adrie Broere heeft het vijftig jaar geduurd voordat men de voordelen inzag van de indamming. ‘Sinds een paar jaar kunnen we eindelijk genieten van het Lauwersmeer. Nu zie je dat het water ons weer heel veel geeft. In het gebied kun je heerlijk recreëren en vogels kijken. Ook het toerisme komt op en dat zorgt voor een nieuwe inkomstenbron.’
Wil jij het verhaal over het Lauwersmeer uit eerste hand horen? Knoop dan een gesprek aan met een van de vrijwilligers van Visserijmuseum Zoutkamp. Een bezoek kost € 5 p.p. Even voorbij het museum vind je Atelier ZK2. Kunstenaresse Carola maakt moderne kunst en creatieve souvenirs van afvalproducten van het Wad.
2. Leer over het turbulente visserijverleden in Paesens-Moddergat
Direct aan het wad, aan de Friese kant van het Lauwersmeer,
ligt dubbeldorp Paesens-Moddergat. In de negentiende eeuw groeide
het uit tot een belangrijke vissersplaats met een voor die tijd
substantiële vissersvloot. De vloot bestond uit 'blazers'
(forsgebouwde zeilschepen) en 'aken' (stevenloze schuiten voor op
de binnenwateren). Het merendeel van de vissers hield zich bezig
met de beugvisserij op de Noordzee, waarbij een kilometerslange
lijn met tientallen dwarslijntjes werd uitgerold. Aan die
dwarslijntjes zaten haken met pieren eraan. Gewichten deden de lijn
naar de bodem zinken, terwijl boeien de lijn aan het wateroppervlak
markeerden. Vervolgens werd het beginpunt weer ingehaald en de
vangst aan boord gehesen.
Ook voor de vissersvrouwen was een belangrijke taak weggelegd: zij
waren verantwoordelijk voor het steken – wjirm dollen in
het Fries – en aanrijgen van zandwormen. Gehuld in een wijde
‘dolbroek’ en gewapend met een schep en emmer gingen zij het wad
op. Kilo’s pieren wisten ze op deze manier te verzamelen. Dat het
vissersbestaan niet zonder gevaar was, blijkt ook uit het feit dat
de vrouwen, die altijd weer in spanning afwachtten of hun mannen en
zonen heelhuids terugkeerden, speciale truien voor hen breidden.
Aan die wollen truien kon de herkomst van overleden
schipbreukelingen worden afgelezen. Elk dorp in
Noordoost-Friesland, van Wierum tot Oostmahorn, was te herkennen
aan de unieke motieven die in de horizontale banen over de trui
liepen: kettingen, harpoenen, zandlopers, visnetten en andere
attributen.
Anno 2023 is de visserij nog steeds een belangrijke inkomstenbron, ook al hebben de schepen nu Lauwersoog als thuishaven. In Museum ’t Fiskershúske leer je over de turbulente geschiedenis van Paesens-Moddergat, de heldhaftige zeelieden en de vitale rollen die vrouwen vervulden. € 6,50 p.p. entree.
3. Ga vogelkijken vanuit Uitkijktoren Reiddomp
Geniet van het adembenemende uitzicht vanaf de uitkijktoren Reiddomp. Foto: Tim Bilman
Vanaf de oever is de weidsheid van het Lauwersmeer en de schoonheid van zijn oevers soms moeilijk te bevatten. Voor het complete plaatje moet je de hoogte in. Sinds 2022 is er een nieuw hoogtepunt: de 25 meter hoge Uitkijktoren Reiddomp in het Diepsterbos. Boven in de toren zijn grote ramen gecreëerd. Daarachter ligt een uitgestrekte leegte die nooit verveelt: een panorama over rietvelden, het Lauwersmeer en, bij helder weer, Schiermonnikoog. Vaak is er geen mens te bekennen en laten alleen de vogels zich horen. In en rondom het Diepsterbos bivakkeren talloze gevleugelden zoals de aalscholver, het baardmannetje, de bruine kiekendief en zelfs de zeearend. In vogelaarskringen is het meer beroemd om zijn vogelactiviteit; het gebied ligt precies op de Oost-Atlantische trekroute en jaarlijks trekken hier miljoenen vogels langs. Er broeden meer dan honderd soorten en je kunt er zo’n driehonderd soorten spotten. Je bereikt de spectaculaire toren vanaf de parkeerplaats bij Natuurlijk Kollumeroord of aan het eind van De Rijsdammen. De blauwe route (5 kilometer) door het Diepsterbos loopt erlangs.
4. Proef de smaak van wilde natuur bij Het Wilde Wezen
Volg kookworkshops met ingrediënten uit de natuur. Foto: Tim Bilman
Brenda heeft overal ‘tuintjes’: favoriete plekken in de natuur. Een van die tuintjes ligt tussen het riet aan de noordwestkant van het Lauwersmeer. In het gras staat een lange tafel met een wit kleed, en een klein gasstelletje met pannen erop. Sinds kort verzorgt Brenda, onder de naam Het Wilde Wezen, wildplukwandelingen en kookworkshops met ingrediënten uit de natuur. ‘Ik ben enorm verknocht geraakt aan het Hoge Noorden van Nederland’, vertelt ze. ‘Ik blijf zoveel mogelijk in het gebied tussen de twee torens: de Martinitoren in Groningen-Stad en de vuurtoren op Schiermonnikoog.’ Al snel kwam ze erachter dat ze haar passie voor de omgeving en kennis over wilde en eetbare planten wilde delen. ‘Ik wil mensen leren hoe ze met de natuur om kunnen gaan − en hoe de natuur op zijn beurt voor hen kan zorgen.’ Brenda vindt het belangrijk dat zij en haar deelnemers op niet-invasieve wijze te werk gaan. Het is uiteraard niet de bedoeling dat het hele ‘tuintje’ wordt kaalgeplukt. Alleen de bovenkant, nooit de wortels. Om hygiënische redenen kun je maar beter wegblijven van paden − het zou zomaar kunnen dat een hond of ander dier het territorium al heeft afgebakend door er te urineren. Ik kijk om me heen: de grasvlakte wordt omzoomd door rietstengels en loopt schuin af het water in. Op het eerste oog valt hier weinig te plukken. Toch weet Brenda allerlei bloemen en kruiden bij elkaar te sprokkelen. Het is verrassend hoe gevarieerd de begroeiing is op deze oude zeebodem. Speciaal voor ons heeft ze het een en ander voorbereid: een sierlijke en plantaardige quiche, balletjes van bloemen en noten, en een salade van zeekraal aangevuld met wilde munt en muurpeper, een vetplantje met een scherpe smaak. Het ziet er allemaal verrukkelijk uit. Voor € 25 p.p. kun je een wildplukwandeling met haar maken. Interesse? Vul het aanvraagformulier in.
5. Slaap tussen oude industrie in De Suvelfabryk, Lioessens
Geniet onder de sterrenhemel in de Suvelfabryk. Foto: Tim Bilman
Na de industriële revolutie, aan het eind van de negentiende eeuw, werden op veel plaatsen in Friesland zuivelcoöperaties opgericht. In plaats van afzonderlijke en kostbare fabrieken te stichten, brachten de boeren uit de streek hun melk naar één locatie. De Dongeradelen, een kaascoöperatie in Lioessens, bleef tot 1973 in gebruik en kent een roemrucht verleden. Na de sluiting werd de oude kaasfabriek voor meerdere doeleinden gebruikt. Zo zat er een witlofkweker en een konijnenfokker in. De laatste en tevens beruchtste bewoner heette Henkie Hennep. Volgens een populair dorpsverhaal wist deze hennepteler op slinkse wijze uit de handen van de politie te blijven door aan de achterkant van het pand weg te varen als de agenten op de voordeur bonkten. Nadat Henkie Hennep definitief zijn biezen pakte, was de kaasfabriek rijp voor de sloop. Johan en Minne, twee ondernemende broers uit Lioessens, konden dat niet aanzien. Met dank aan investeerders werd het industriële pand tussen de landerijen nieuw leven ingeblazen en omgetoverd tot Suvelfabryk. Binnenin werden maar liefst dertien piekfijne vakantieappartementen gerealiseerd. Hoewel ze in grootte variëren − sommige zijn geschikt voor koppels, andere voor groepen tot acht personen − hebben ze één element gemeen: in alle ruimtes is het industriële karakter bewaard gebleven. Wij kregen een appartement toegewezen in de nok van het gebouw, met een groot dakraam. Nooit geweten dat slapen onder de sterrenhemel zo comfortabel kon zijn! Vanaf € 148 per nacht voor twee personen.
6. Geniet van de duisternis in Dark Sky Park Lauwersmeer
Het Lauwersmeer is een van 41 zogeheten Dark Sky Parken wereldwijd. Foto: Tim Bilman
In tegenstelling tot de rest van Nederland, waar donkerte allang geen vanzelfsprekendheid meer is, hult de Waddenzeekust zich nog altijd in duisternis. Het Lauwersmeer is dan ook een van de 41 zogeheten Dark Sky Parken wereldwijd. Dit zijn gebieden waar weinig tot geen kunstmatig licht voorkomt en de duisternis wordt gekoesterd. Koen, de oprichter van Waddensky, organiseert sterrenkijkavonden voor kleine groepjes. Samen met hem verkennen we het heelal boven het meer. ‘Kijk,’ zegt Koen, ‘ik heb de telescoop nu op het Andromedastelsel gericht. Het spiraalvormige stelsel bevindt zich op ruim 2,5 miljoen lichtjaren hiervandaan. Weet je wat dat betekent?’ Hij wacht ons antwoord niet af en vult in: ‘Als dat deeltje onze ogen bereikt, heeft het al 2,5 miljoen lichtjaren overbrugd.’ Dat geeft maar weer eens aan hoe onbeduidend wij eigenlijk zijn in het grotere geheel. Koen vervolgt: ‘Mensen vragen altijd: “kun je me een zwart gat laten zien?” Nee, is het antwoord. Een zwart gat is niet voor niets zwart; zo’n gebied is nauwelijks te zien. Wij zijn juist op zoek naar de lichtpuntjes.’ Veel astrologen, waaronder Koen, maken gebruik van een techniek die star hopping of 'sterhoppen' heet. Door te vertrekken van een zichtbaar punt in de hemel en vervolgens van ster naar ster te hoppen, kunnen stelsels worden bekeken en geïdentificeerd. Zelfs door de telescoop blijven de hemellichamen slechts kleine puntjes. Opeens richt Koen zijn telescoop op de maan. Tot mijn verbazing is het telescopische blikveld gevuld met kraters. Onze maan staat relatief dichtbij en is daardoor goed te bespieden. Tijdens een Vallendesterren-tocht maak je een rondvaart vanuit Lauwersoog en zie je de sterren in de Waddenzee vallen. € 60 p.p..
7. Treed in de voetsporen van adel in Borg Verhildersum, Leens
Betoverd door de historische pracht van Borg Verhildersum in Leens. Foto: Tim Bilman
Ooit was de provincie Groningen bezaaid met meer dan tweehonderd borgen. Vandaag de dag staan er nog zestien overeind. Deze versterkte landhuizen, die als statige monumenten boven het platte land uittorenen, werden bewoond door jonkers en zijn de pronkjuwelen van de provincie. Het 33 hectare grote Landgoed Borg Verhildersum bij Leens is een fraai voorbeeld. In het museum in de centrale borg, die nog altijd een negentiende-eeuwse sfeer ademt, ervaar je de geschiedenis van Groningen door de ogen van de adel. In de winter, wanneer het museum gesloten is, stoken vrijwilligers de kachel op en worden de gordijnen en kleden, ter bescherming tegen de motten, opgeborgen in speciale klimaatkasten. Even verderop, in de museumboerderij, verplaats je je in het boerenleven dat zich hier rond 1870 ontvouwde. Al lopend ontdek je ook de geometrische tuinen en bijgebouwen − in het voormalige koetshuis vind je een tentoonstellingsruimte en in het ‘schathuis’ zetelt nu een restaurant. Op elke derde zaterdag van de maand ontluikt hier een streekmarkt.
1. Het raadsel van de Wadden
Geniet van Franse gerechten met een lokale touch in het restaurant Lauwersmeer, terwijl je uitkijkt op de jachthaven in Oostmahorn en het Lauwersmeer.
2. Waddenpaviljoen De Noorman
Restaurant en heerlijk terras op een lange pier tussen de Waddenzee en de visserijhaven. Krijg de smaak van het Wad te pakken met een visproeverij of ‘juttersplank’ in het Waddenpaviljoen De Noorman.
3. Herberg Restaurant Molenrij
Verantwoord, duurzaam en hyperlokaal eten en drinken in het Groningse Kloosterburen doe je bij Herberg Restaurant Molenrij.
4. Bed and Breakfast Lauwersstate
Het laatste, meest oostelijke gebouw van Paesens-Moddergat, omgeven door weilanden en leunend tegen de Zeedijk. Tijdens een verblijf in deze verbouwde kop-hals-rompboerderij uit 1900 waan je je in de verste uithoek van Nederland. Boek je verblijf bij Bed and Breakfast Lauwersstate; € 90 per nacht voor twee personen inclusief ontbijt.
5. Waddentribune
Op deze trappen met uitzicht op het Wad kun je urenlang zitten genieten in Nationaal Park Lauwersmeer.
6. Rondje Lauwersmeer
Rondje Lauwersmeer is een 43 kilometer lange wandel- en fietsroute rond het Lauwersmeer. Nederland heeft nog veel meer te bieden. Doe inspiratie op via columbustravel.nl/ineigenland.
Volg Columbus Travel op Facebook, Instagram en/of YouTube en meld je aan voor onze wekelijkse nieuwsbrief.
