Het grootste geheim van Groningen ontrafeld
Tijdens een roadtrip door de leegte en ruimte van Oost-Groningen jagen Geert Jan Hahn en Tim Bilman de horizon achterna. Het tweetal ontdekt niet alleen de schoonheid van Groningen, maar ook het zwarte randje ... Wat dat is? Lees en luister!
Luister naar de podcast ...
In deze afleveringen ontrafelen we geheimen. Al dat culturele en
industriële erfgoed in het noorden van het land: wat zit
daarachter? Wat vertellen die verhalen ons? En wat leren we
van de leegte, de ruimte en de immer zichtbare horizon? We
roadtrippen over het vasteland van het Wad en krijgen
geschiedenisles van de locals.
Tip: deze podcast is geweldig om te luisteren
in de auto of tijdens een wandeling in de natuur. Open Spotify en
klik op het plusje om deze op te slaan voor later!
Deze podcastserie is mogelijk gemaakt door het Interreg-project, de Waddenagenda.
... en lees het verhaal!
Een populaire slagzin anno 2021 is sense of place. Plaatsgevoel. Sentiment dat heel persoonlijk is. Mijn plaatsgevoel bij Oost-Groningen is als volgt samen te vatten: Klein-Amerika en roadtripwaardig. Dit gebied schreeuwt bijna om ontdekkingsreizigers. Groningen was groot in graan, groot in gas en groot in het geven van de zee. Maar de tijd schrijdt voort. Wat overblijft zijn gebouwen met een verhaal. Kijk naar de kerktorens en de herenboerderijen. Stop in het pittoreske centrum van Spijk. Bekijk de vesting van Oudeschans en rijd er vervolgens doorheen. Verdiep je in de strokartonfabrieken en hun achtergrond. Dit is geen vergane glorie, maar cultureel en industrieel erfgoed. Stel je open, en je geniet.
Het verborgen verleden van Oost-Groningen
We rijden. Raam open. Een briesje, dat al gesignaleerd werd door het wuivende graan, komt onze auto binnen. Het landschap is weids, de horizon kilometers ver weg. Om de paar honderd meter vergapen we ons aan gigantische herenboerderijen. Grote, statige en vaak in uitstekende staat verkerende voorhuizen met kolossen van graanschuren erachter. De overdadige gebouwen zijn het toonbeeld van de grootschalige landbouw die in de loop van de negentiende eeuw ontstond. De pracht en praal kent ook een zwarte rand. Sommige boeren werden steenrijk met hun business. Het werden ‘herenboeren’: kasteelhouders die zich gedroegen als een Franse Zonnekoning en pronkten met de Engelse landschapstuinen die ze lieten aanleggen. Daarbij mocht de rode beuk – een teken van welstand – niet vergeten worden. Uiteraard waren de straatarme arbeiders de pineut: die werden behandeld als voetveeg.
We zijn in Spijk. In het loug, het Groningse woord voor ‘dorp’. Daar ontmoeten we de tachtigjarige Pie Pijper. Ze begrijpt onze fascinatie voor de herenboerderij, maar heeft zelf ook de zwarte geschiedenis ervaren. ‘Er was enorme ongelijkheid op zo’n boerderij. Het personeel werd erbarmelijk behandeld. Weet je, er is nu veel aandacht voor slavernij in Afrika, in Suriname. Maar men zou zich ook eens moeten verdiepen in wat zich hier in Groningen heeft afgespeeld.’ Dan, met een brok in de keel: ‘Mijn zus was een paar jaar ouder dan ik. Zij was dienstmeid, een kind nog, en werd vernederd. Ik had het geluk dat ik wél mocht leren. Maar hoe zij moest zwoegen, en hoe mijn grootouders nooit in dat prachtige voorhuis mochten komen voor hun geld, maar keer op keer door de koeienstal moesten ... Dat gaat bij mij nog altijd door merg en been.’
Foto's: Tim Bilman
Oude verhalen met nieuwe eindes
Van Spijk reizen we door naar Midwolda. Renee Boonman is 27 jaar, van een heel andere generatie dan mevrouw Pijper. Zij pacht zo’n illustere, museale herenboerderij en laat ons zien wat een rijkdom zich in die herenboerderij afspeelde. ‘De herenboer en z’n vrouw waren er niet om hard te werken. En dat ging ten koste van het personeel.’ De voormalige herenboerderij Hermans Dijkstra is nu een trouwlocatie en restaurant. In de enorme graanschuur en de Engelse tuin worden feesten en diners gefaciliteerd. ‘Zo’n boerderij heeft iets magisch. Maar het is belangrijk om het verleden van het gebied te laten zien en fijn om tijdens rondleidingen uit te leggen dat het nu anders gaat. Het communisme was hier zichtbaar groot. Grote boerderijen, kleine arbeiderswoningen’, zegt Renee, zelf een boerendochter die terugkwam naar Midwolda om haar droom als uitbater na te jagen. ‘Ik zat een jaar in de Randstad, voor werk, maar ik miste Groningen.’ Ook dat is plaatsgevoel.
Nog zo’n jong persoon die ‘het verhaal’ van Oost-Groningen wil vertellen aan de hand van een bijzondere locatie, is Mariska Berrevoets. 34 jaar oud, dus nog lang niet geboren toen in 1968 een einde kwam aan De Toekomst in Scheemda, een van de vele strokartonfabrieken in Noord-Nederland. Strokarton was een product van de graanlandbouw. Een restproduct, maar zo krachtig en dus goedkoop dat het honderd jaar terug uitgroeide tot de belangrijkste kartonsoort. De industrie, die van onschatbare waarde was voor veel gezinnen, floreerde decennialang, totdat de productie in 1970 werd gestaakt. De Toekomst symboliseert die geschiedenis.
Mariska is directeur van Grasnapolsky, een jaarlijks winterfestival waarbij de vaak iconische locatie centraal staat: in de muziek, de kunst, het voedsel en de verhalen. Na enkele jaren in Landhuis de Ridderhofstad in Amelisweerd en Radio Kootwijk, werd De Toekomst de nieuwe thuisbasis. Mariska is geen geboren Groningse, maar leerde de regio wel kennen toen haar ouders op haar achttiende een oude herenboerderij in Scheemda betrokken. ‘Elke keer als mijn vader en ik over de A7 reden, doemde die baksteenrode fabriek op. ‘Wat is dat?’ vroeg ik mijn vader. ‘Een ruïne,’ zei hij dan. Tot iemand zo gek bleek om het gebouw te kopen en te renoveren, net op het moment dat wij een nieuwe locatie zochten. Nu kunnen wij het verhaal van De Toekomst jaarlijks vertellen – samen met de buren van wie de grootouders hier nog hebben gewerkt.’
Foto: Tim Bilman
Ambassadeur van niets
Tot slot: ook de leegte van Groningen is plaatsgevoel. Pie Pijper heeft er zelfs heimwee naar als ze op vakantie is. ‘Als ik langer dan een dag in de Limburgse heuvels ben, verlang ik weer naar die weidsheid. Ik wil de horizon kunnen zien.’
De horizon zien, dat kun je vanuit de historische herenboerderij Staete Eissingeheem. Bewoonster Ingrid Koetzier heeft zelfs een non-profit stichting (BuitenGewoonLeven.Nu) met activiteiten die op die ruimte inhaakt. ‘Het is gewoon geweldig om zó buiten te kunnen zijn. Ik zeg altijd: hier ben ik economisch irrelevant en ambassadeur van niets.’ Ook dat is sense of place.
Vind je plaats in het Waddengebied
Boerderij Hermans Dijkstra
Een authentieke herenboerderij met een verhaal. Je kunt hier ook
heerlijk dineren. De uitbaatster is zelf een boerendochter uit de
buurt, boerderijhermansdijkstra.nl
Grasnapolsky
Neem een kijkje in de oude strokartonfabriek De Toekomst. Dat kan
bijvoorbeeld tijdens Grasnapolsky, een bijzonder kunst- en
muziekfestival, grasnapolsky.nl
Gemalen Verhalen
De duizenden gemalen, sluizen en andere waterwerken vormen het dna
van Friesland.
Ontdek ze tijdens een audioroute (50 km), te fiets of per auto,
sense-of-place.eu
Atlantikwall
Verscholen in het zand vind je nog steeds restanten van de
Atlantikwall, een oude verdedigingslinie langs de westkust van
Europa. Breng bijvoorbeeld een bezoek aan het Luchtvaart- en
Oorlogsmuseum of de Communicatiebunker op Texel, atlantikwall-wadden.nl
De Nollen
Kunstproject in het oude binnenduin De Nollen. Wandel tussen de
sculpturen, schilderingen en andere creaties door, projectdenollen.nl
Lees en beluister ook:
- De laatste der mohikanen: zeldzame ambachten in het Waddengebied
- Proef culinair Groningen: om je vingers bij af te likken
- Onder duizenden sterren: Groningen en de Waddenzee in de nacht
Nog meer reisinspiratie? Volg Columbus Travel op Facebook en/of Instagram en meld je aan voor onze wekelijkse nieuwsbrief! Kun je geen genoeg krijgen van het Waddengebied? Bestel dan nu onze In Eigen Land Waddenspecial voor slechts €4,99!
